Gemlik Zeytini Hakkındadır

Zeytin, tıpkı diğer bitkiler gibi, bulunduğu bölgedeki iklim koşullarının elverişli olmasını arzu eder. Zeytinin en çok tercih ettiği iklim türü, Akdeniz iklimi‘dir; bu iklimin temel özellikleri arasında ılık ve bol yağışlı bir kış, kuru ve sıcak bir yaz, kısa bir ilkbahar ve uzun bir sonbahar yer alır. Ancak, Marmara Bölgesi zeytin için genellikle daha ekstrem iklim koşulları sunmaktadır.

Bununla birlikte, Marmara Bölgesi’nde yer alan Gemlik, bu bölge iklimi içinde önemli yerel iklim(mikroklima) farklılıkları gösterir. Doğu-batı istikametinde uzanan ve kısa mesafede yüksek irtifalara geçiş yapılan dağ sıraları (Samanlı ve Mudanya Dağları), kuzeyden ve kısmen güneybatıdan gelen soğuk hava kütlelerinin iç bölgelere girişini zorlaştırır. Bu dağ yapısı buradaki yerleşim ve tarım alanlarının kuzey rüzgarlarının etkisinden korunarak, bir çeşit kuytu yamaç konumunda kalmasına sebep olur.

Bu doğal bariyerlerin etkisiyle Gemlik ve yakın çevresi, bölgedeki diğer alanlardan farklı bir mikroklima özelliği kazanır. Özellikle sıcaklık ve yağış bakımından, Marmara Bölgesi’ndeki genel iklim koşullarından ayrışarak, zeytin üretimi için ideal bir ortam oluşturur. Bu mikroklima, Gemlik’in zeytin yetiştiriciliği açısından öne çıkmasının temel nedenlerinden biridir.

Görsel Kaynak: https://mapio.net/pic/p-12908636/

Nedir?

Gemlik Zeytini

Gemlik zeytini, adını Bursa’nın Gemlik ilçesinden alır ve aynı zamanda Tirilye, Kıvırcık, Kaplık ve Kara gibi isimlerle de bilinir. Tarih boyunca, Trilye (bugünkü adıyla Zeytinbağı) bölgesinde yetiştirilen zeytinler, bölgenin önemli bir ticaret ürünü olmuştur. Zeytin ve zeytinyağı ticareti Gemlik limanı da dahil olmak üzere çeşitli limanlar aracılığıyla yapılmış, bu süreçte Gemlik ismi zeytinle özdeşleşmiştir.

Günümüzde Gemlik, Mudanya, Orhangazi ve İznik başta olmak üzere Marmara Bölgesi’nde yaygın olarak yetiştirilen bu zeytin, ince kabuklu, parlak siyah renkte ve yuvarlağa yakın düzgün şekliyle öne çıkar. Meyve eti oranı %86-87 civarında olup, çekirdek oranı %13-14’tür. Yüksek yağ içeriğine sahip olan Gemlik zeytini, sofralık olarak en çok tüketilen çeşitlerden biridir ve %22-24 yağ oranıyla zeytinyağı üretiminde de tercih edilir.

Özel iklim koşulları ve toprak yapısı sayesinde mükemmel bir aroma geliştiren Gemlik zeytini, doğal fermantasyon süreciyle salamura edilerek işlenir. Bu yöntem, 6 ila 9 ay süren laktik asit fermantasyonunu içerir ve “Gemlik Yöntemi” olarak bilinir. Bu sayede, Gemlik zeytini kendine has lezzetini kazanır ve en kaliteli sofralık zeytinler arasında yer alır.r.

Gemlik Zeytininin Kökeni ve Yetiştiği Bölgeler

Orijin: Tirilye (Mudanya, Bursa)

Gemlik zeytininin kökeni, Tirilye olarak bilinen bölgeye dayanmaktadır. Tirilye, günümüzde Mudanya ilçesi olarak bilinen, Bursa il sınırlarında yer alan tarihi bir kasabadır. Bu bölgede binlerce yıldır zeytin yetiştiriciliği yapılmakta olup, Gemlik zeytini de bu gelenekten beslenerek günümüze kadar gelmiştir. Tirilye, zeytin ağaçlarının verimli olduğu, zeytin yetiştirme koşullarının mükemmel olduğu bir bölge olarak ün kazanmış ve bu özelliğiyle Gemlik zeytininin adını almıştır.

Yetiştiği Bölgeler

Gemlik zeytini, Marmara Bölgesi‘nin en önemli sofralık zeytin çeşitlerinden biri olup, özellikle Gemlik, Orhangazi, İznik ve Mudanya gibi ilçelerde geniş bir yetiştirilme alanına sahiptir. Bu bölgeler, zeytinin gelişmesi için gerekli olan iklimsel ve toprak koşullarını en iyi şekilde sunar.

Ana Üretim Merkezi:

• Gemlik: Gemlik, Gemlik zeytininin en yoğun yetiştiği ve en kaliteli ürünlerin alındığı bölgedir. Zeytininin bu kadar ünlü olmasında, Gemlik ilçesinin sahip olduğu iklim koşulları ve toprak yapısının büyük rolü vardır.
• Orhangazi: Orhangazi, Gemlik zeytini üretiminin önemli bir kısmını gerçekleştiren bir diğer ilçedir. Bölgenin verimli toprakları ve zeytinlik alanları ile tanınır.
• İznik: İznik, tarihsel ve kültürel zenginlikleri kadar, zeytin yetiştiriciliği açısından da önemli bir bölgedir. Gemlik zeytini burada da yaygın olarak yetiştirilir.
• Mudanya: Mudanya, Gemlik zeytininin köken aldığı Tirilye’ye yakın konumuyla, zeytin üretiminin önemli bir merkezi olarak öne çıkar.

Diğer Yetiştiği Bölgeler: Gemlik zeytini, Marmara Bölgesi dışında da birçok farklı bölgede yetiştirilmeye başlanmıştır. Ancak, Marmara Bölgesi‘ndeki coğrafi yapı ve iklim, Gemlik zeytininin lezzet ve aroma özelliklerini en iyi şekilde geliştirir.

• Bursa
• Tekirdağ
• Kocaeli
• Bilecik
• Kastamonu
• Zonguldak
• Sinop
• Samsun
• Trabzon
• Balıkesir
• İzmir
• Manisa
• Aydın
• Mersin
• Adana
• Antalya
• Adıyaman

Gemlik zeytini, yukarıda sıralanan illerin bazı bölgelerinde yetişmekle birlikte, her bölgenin farklı iklim koşulları, toprak yapısı ve bakım teknikleri nedeniyle, Gemlik zeytininin kalitesi, lezzeti ve aroma özellikleri farklılıklar gösterebilir. Bu nedenle, Gemlik bölgesinin coğrafi koşulları ve ekolojik özellikleri, zeytininin özgünlüğünü ve yüksek kalitesini sağlayan temel unsurlardır.

Görsel Kaynak: oleoelvira.es

Gemlik Zeytini Özellikleri

Gemlik Zeytininin Hasat Süreci ve Yöntemleri

Gemlik zeytini, dalında tamamen siyahlaşmadıkça hasat edilmez. Bu süreç, zeytinin tam olgunlaşmasını sağlayarak yağ ve aroma dengesini en iyi seviyeye getirir. Hasat süreci şu şekilde ilerler:

Hasat Zamanı ve Yöntemi

• Hasat, tek seferde değil, olgunlaşan tanelerin parti parti toplanmasıyla yapılır.
• Zeytin, narin yapısı nedeniyle genellikle elle ya da sırık kullanılarak toplanır. Bu yöntemler, zeytinin zarar görmesini engelleyerek kaliteli ürün elde edilmesini sağlar.
• Ağaçtan düşen zeytinler, genellikle düşük kalite kabul edilir ve sofralık ya da yağlık ayrımı yapılmadan önce sınıflandırılır.

Sınıflandırma ve İlk İşlemler

• Hasattan sonra zeytinler mutlaka sınıflandırılır. Aynı iriliğe sahip tanelerin bir araya getirilmesi, fermantasyon sürecinin dengeli olmasını sağlar.
• Zedelenmiş, çürümüş ve yapraklı taneler ayıklanır.
• Yıkanarak tarımsal ilaç kalıntılarından ve toprak gibi yabancı maddelerden arındırılır.

Fermantasyon ve Salamura Süreci

Gemlik zeytini, doğal fermantasyon yöntemiyle işlenir. Alkali uygulanmadan yapılan bu süreç “Gemlik Yöntemi” olarak bilinir. Taneler, salamura içinde uzun süre laktik asit fermantasyonuna tabi tutulur. Tatlanma süreci 6-9 ay arasında değişir.

Zeytinyağı Üretimi

Yağlık olarak ayrılan Gemlik zeytinleri, modern veya geleneksel yöntemlerle sıkılarak zeytinyağına dönüştürülür. İnce kabuğu ve yüksek yağ oranı (%25-28) sayesinde, kaliteli ve aromatik natürel sızma zeytinyağı elde edilir.

Ekonomik Önemi

Gemlik zeytini, Türkiye’nin en değerli sofralık zeytin çeşitlerinden biri olup, zeytin ve zeytinyağı sektöründe önemli bir yer tutmaktadır. Marmara Bölgesi’nde üretilen zeytinlerin yaklaşık %80’ini, Türkiye genelindeki üretimin ise %50’sini oluşturur.

İç ve Dış Pazar

• Gemlik zeytini, ülke içinde yoğun talep görmekte ve sofralık zeytin pazarında lider konumda bulunmaktadır.
• Fermente siyah zeytin üretiminde en çok tercih edilen çeşit olup, özellikle salamura zeytin üretimiyle tanınır.
• Türkiye’den ihraç edilen sofralık zeytinlerin büyük bir kısmı Gemlik çeşidinden oluşur ve başta Avrupa olmak üzere birçok ülkeye gönderilmektedir.

Çiftçiler ve Yerel Ekonomi Üzerindeki Etkisi

• Gemlik ve çevresinde yaşayan binlerce çiftçi için en önemli geçim kaynağıdır.
• Zeytincilik, bölgedeki istihdamı artırarak tarım sektörüne büyük katkı sağlar.
• Zeytinyağı üretimiyle birlikte, işleme ve paketleme tesisleri de ekonomiye katma değer sunar.

Katma Değer ve Markalaşma

• Gemlik zeytini, coğrafi işaret tescili ile korunmakta olup, markalaşma süreci sayesinde daha yüksek katma değerli ürünler ortaya çıkmaktadır.
• Zeytin ve zeytinyağı sektörü, gastronomi turizmi ve organik tarım gibi alanlarla da desteklenerek ekonomik değerini artırmaktadır.

Coğrafi İşaret ve Tescil Bilgileri

Gemlik zeytini, Türkiye’nin coğrafi işaretli ürünlerinden biri olup, benzersiz özellikleriyle korunmaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından “Gemlik Zeytini” adıyla 2003 yılında coğrafi işaret tescili almıştır. Bu tescil, zeytinin belirli bir bölgeye ait olduğunu ve üretim sürecinin belirlenen standartlara uygun şekilde yapılması gerektiğini garanti eder.

Tescilin Kapsamı ve Önemi

• Yetiştirme Alanı: Gemlik ve çevresindeki uygun iklim ve toprak yapısı, zeytinin kalite özelliklerini belirler.
• Üretim Standartları: Gemlik yöntemiyle doğal fermantasyon sürecinden geçirilerek işlenmelidir.
• Coğrafi İşaret Koruması: Sahtecilik ve düşük kaliteli üretimin önüne geçerek tüketiciye güvenli ve kaliteli ürün sunulmasını sağlar.

Uluslararası Tescil

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yürüttüğü çalışmalar sonucunda, 16 Haziran 2023 tarihinde Gemlik zeytini Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret tescili almıştır. Bu tescil, Gemlik zeytininin isminin korunmasına ve ürünün coğrafi üretim alanı ile geleneksel bilgi birikimiyle bağlantılı benzersiz özelliklerinin tanıtılmasına yardımcı olacaktır. Bu gelişme, Gemlik zeytininin marka değerini artırmış ve üreticilerini sevindirmiştir.

Gemlik zeytini, Türkiye’deki en önemli sofralık zeytin çeşitlerinden biri olarak hem iç pazarda hem de ihracatta yüksek talep görmekte olup, uluslararası tescil süreciyle küresel pazarda korunmaya devam etmektedir.

Kaynaklar

1. Artık, N., & Tokuşoğlu, Ö. (2010). Zeytin meyvesi hakkında. Gülermat Yayınevi.
2. Aktan, N., & Yıldırım, H. K. (2012). Sofralık zeytin teknolojisi (II. baskı). META Basım.
3. Güceyü, Ç., & Başoğlu, F. (2010). Gemlik tipi zeytinde kalite normları. In Ö. Tokuşoğlu (Ed.), Özel Meyve Zeytin (s. 331).
4. Mutlu, R. (y.ı.). Gemlik’te zeytincilik faaliyetleri (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beşeri ve İktisadî Coğrafya Anabilimdalı.
5. Çopur, Ö. U., & Tamer, C. E. (2012). Gemlik zeytini. Ekogemlik Dergisi, 1(4), 50-53.
6. Gemlik Zeytininin Özellikleri