Nedir Bu Polifenol?

Polifenol Nedir?

Genel Bakış

Polifenoller, bitkilerde doğal olarak bulunan ve onlara renk, tat ve koku veren bileşenlerdir. Bu fenolik bileşikler, bitkiler için önemli bir koruma mekanizması işlevi görür; özellikle UV ışınları, böcekler ve hastalıklar gibi çevresel stres faktörlerine karşı bitkilerin savunmalarını güçlendirir. Polifenoller, aynı zamanda bitkilerin büyümesine ve gelişmesine de yardımcı olur. Bitkilerin bu bileşenleri üretmelerinin bir diğer nedeni, onları oksidasyondan koruyarak sağlıklı bir şekilde hayatta kalmalarını sağlamaktır.

Biz insanlar da bunlardan yararlanırız çünkü bu bileşikler doğal antioksidanlar olarak bilinir ve serbest radikallerle mücadele ederek vücudu korur.

Poly  Yunanca çok anlamına gelir Fenol’de yine Yunanca “phaino” kelimesinden türetilmiştir ve “ışımak”, “görünmek”  kökünden gelir. Fenol, bir bileşik türüdür ve bu etimoloji, bileşiğin kimyasal özelliklerinden dolayı parlak ve görünür olmasına atıfta bulunur gibi gözükse de bulunmuyor olabilir.

Polifenollerin insan sağlığı için birçok faydalı etkiye sahip olabileceği bilgisi, yapılan araştırmalarla desteklenmektedir. Ancak, bu bileşiklerin çoğunlukla bitkilerdeki doğal yapılarında bulunan bazı özel moleküller olduğunu unutmamak önemlidir. Fenolik bileşikler, bitkisel gıdalarla birlikte vücuda alındığında, bunların sindirimi ve biyoyararlanımı da etkilidir. Yani, polifenoller ne kadar sağlıklı olursa olsun, bu maddelerin etkin bir şekilde vücutta kullanılabilmesi, onları doğru şekilde tüketmekle doğrudan ilişkilidir.

Fenolik bileşikler, zeytinyağının antioksidan özelliklerini belirten bileşiktir. Zeytin ve zeytinyağında bulunan polifenoller, oksidasyonu engelleyerek yağın raf ömrünü uzatır ve kalitesini artırır. .

Polifenoller, genelde PPM yani “parts per million” (milyon başına parça) olarak ifade edilir. Bu, bir maddeyi bir milyon parçaya bölerek o maddeyle ilgili yoğunluğu veya miktarı ifade etmek için kullanılan bir birimdir. Yani, 1 ppm, 1 milyon birim içinde 1 birimlik bir madde olduğunu gösterir.

Polifenol miktarı, örneğin zeytin veya zeytinyağında, o ürünün içindeki polifenol bileşiklerinin yoğunluğunu ölçmek için kullanılır. Örneğin, zeytin meyvesinin 495 ppm polifenol içerdiği, her 1 milyon parçada 495 birim polifenol olduğu anlamına gelir.

Avrupa Birliği ülkelerinde, AB Yönetmeliği 432/2012 sağlık iddiası uyarınca , 250 mg/kg veya daha fazla polifenol içeren zeytinyağları “yüksek polifenol” olarak sınıflandırılır. Türkiye’de zeytinyağlarının polifenol içeriğiyle ilgili spesifik bir yasal düzenleme bulunmamaktadır.

Polifenol Çeşitleri

1. Flavonoidler
   Flavonoidler, bitkilerde yaygın olarak bulunan ve en çok bilinen polifenol grubudur. Bu bileşikler, meyve ve sebzelerde bulunan doğal renkleri ve tatları sağlar. Flavonoidler, özellikle güçlü antioksidan özelliklere sahiptir. Yaygın örnekleri arasında narenciye, üzüm, elma ve çilek bulunur.
2. Lignanlar
   Lignanlar, genellikle tohumlarda ve bazı tahıllarda bulunan polifenoller grubudur. Bu bileşikler, özellikle antioksidan etkilerinin yanı sıra bazı fitoöstrojenik özelliklere de sahiptir. Keten tohumu, susam tohumu ve buğday gibi gıdalarda bolca bulunur.
3. Stilbenler
   Stilbenler, kırmızı şarapta, yer fıstığında ve bazı meyvelerde bulunan polifenol türleridir. Resveratrol, stilben grubunun en ünlü bileşiğidir ve özellikle kırmızı şarapla ilişkilendirilir. Stilbenler, güçlü antioksidan ve anti-inflamatuar özelliklere sahiptir.
4. Fenolik Asitler
   Zeytinyağı, polifenol açısından zengin bir kaynaktır ve özellikle oleuropein, hidroksitirosol ve tyrosol gibi bileşenler içerir. Bu fenol bileşenler, zeytinyağının antioksidan, anti-inflamatuar ve kardiyovasküler sağlık üzerinde olumlu etkiler göstermesini sağlar. Zeytinyağındaki polifenoller, bitkilerdeki diğer polifenol türlerinden farklı olarak, yüksek biyoyararlanım özellikleri gösterir, yani vücutta daha etkin bir şekilde kullanılabilirler. Oleuropein ve hidroksitirosol, zeytinyağının tadını acılaştıran bileşenlerdir ve bu bileşenlerin yüksek olması, zeytinyağının daha fazla antioksidan içermesi anlamına gelir.

Fenolik Asitler

Sızma zeytinyağındaki polifenoller, yağın içindeki önemli bileşiklerdir. Bunlar hidroksityrosol (OH-Tyr), oleuropein ve tyrosol (Tyr) gibi bileşiklerden oluşur. Bu bileşiklerin miktarı, zeytin çeşitlerine, olgunluğuna, hasat zamanına, işleme yöntemlerine ve hatta taşınma şekillerine göre değişir. Yani, her zeytinyağı farklıdır, farklı zamanlarda aynı ağaçtan elde edilen yağ bile.

Fenolik bileşikler zeytinyağının tadını etkiler. Özellikle acı ve yakıcı bir tat verirler, ama bu tat aynı zamanda yağın yüksek kalite olduğunu da gösterir. Yüksek miktarda fenolik bileşik içeren zeytinyağları, daha güçlü lezzet ve daha uzun süre dayanıklı olur. Ayrıca bu bileşikler, zeytinyağını serbest radikallerden korur ve antioksidan özellik gösterirler. Yani, vücudumuzdaki zararlı maddeleri temizlemeye yardımcı olurlar.

Yapılan araştırmalar, fenol içeriği yüksek olan yağların, antioksidan kapasitesinin de yüksek olduğunu göstermiştir. Yani, polifenolü yüksek zeytinyağların vücudu zararlı maddelerden daha iyi koruduğu söylenebilir, Allah’ın izniyle.

Oleuropein

Oleuropein, zeytin ağacının en önemli bileşiklerinden biridir ve bu madde zeytin meyvesinin her kısmında bulunur. Zeytin ağacının yapraklarında ise en yüksek miktarda yer alır. Zaten oleuropein ismi, zeytin ağacının botanik ismi olan Olea europaea’dan gelir. Oleuropein, zeytinyağının acı tadını veren ve bu yağın sağlığa olan faydalarıyla tanınan bir bileşiktir.

Oleuropein, doğada bulunan bir tür fenolik bileşik olan sekoiridoid grubundandır ve genellikle zeytinyağı ve zeytinlerde bulunur. Bu madde, antioksidan, anti-inflamatuar (iltihap önleyici), anti-kanser ve antiviral (virüs karşıtı) gibi sağlık üzerinde faydalı etkiler gösterir. Ayrıca, Alzheimer hastalığı gibi nörolojik hastalıkların önlenmesine yardımcı olabilir.

Zeytin meyvesinin ilk zamanlarında oleuropein miktarı oldukça yüksektir ve bu madde meyve olgunlaştıkça azalır. Bu nedenle, zeytin olgunlaştıkça acı tadı veren bu bileşik, olgunlaşan zeytinin içinde daha az bulunur.

Tyrosol

Tyrosol: Tyrosol, zeytinyağında bulunan doğal bir bileşiktir ve özellikle natürel sızma zeytinyağında yüksek miktarda bulunur. Bu madde, fenolik bir bileşik sınıfına aittir ve antioksidan özelliklere sahiptir, yani hücreleri zararlı maddelerden korumaya yardımcı olur. Yapılan araştırmalar, tyrosolün Parkinson hastalığı gibi nörolojik hastalıklarda faydalı olabileceğini göstermektedir.

Tyrosol, Parkinson hastalığının hücrelerdeki hasarını azaltan, yaşlanmayı geciktiren ve hücre stresini azaltan özelliklere sahip olduğu için bu hastalığın tedavisinde umut verici bir bileşik olarak öne çıkmaktadır. Tyrosol ayrıca, Parkinson’da kaybolan nöronları koruma özelliği göstererek, bu hastalığın dejenerasyon sürecini yavaşlatabilir. Sonuçlar, tyrosolün Parkinson hastalığının tedavisinde besinsel takviye olarak kullanılabilecek bir bileşik olabileceğini düşündürmektedir.

Hidroksitirozol

Hidroksitirozol, zeytin meyvesi, zeytinyağı ve zeytin yapraklarında bulunan, oleuropein bileşiğinin hidroliziyle açığa çıkan bir fenolik bileşiktir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, hidroksitirozolün güçlü antioksidan, antienflamatuvar (iltihap önleyici) ve antikanser etkiler gösterdiğini ortaya koymuştur.

Çeşitli kanser hücreleri üzerinde yapılan çalışmalar ve hayvan denemeleri, hidroksitirozolün antioksidan etkilerinin yanı sıra antiproliferatif (kanser hücrelerinin çoğalmasını engelleyen) ve proapoptotik (kanser hücrelerinin ölümünü teşvik eden) etkilerini de doğrulamıştır. Ayrıca, bu bileşiğin anjiyogenezi (kan damarlarının oluşumunu) engelleyerek, antitümöral (tümör karşıtı) özellikler gösterdiği belirtilmektedir. Kemik yapımı ve korunmasına katkı sağladığı, osteoporoz (kemik erimesi) semptomlarını engellediği de gözlemlenmiştir.

Hidroksitirozolün bu faydalı etkileri, moleküler mekanizmalar ve hücresel yolaklar aracılığıyla gösterilmektedir. Bu da, kanser, kalp-damar hastalıkları ve iltihapla ilişkili hastalıkların tedavisine yönelik yeni stratejilerin geliştirilmesine olanak tanıyabilir. Özetle, hidroksitirozol, sağlık üzerindeki çok yönlü faydalarıyla dikkat çeken önemli bir bileşiktir.

Tabloda, zeytinyağı türünün polifenol içeriği, ortalama değerleri ve minimum-maximum değer aralıkları verilmiştir. Buna göre, natürel sızma zeytinyağı, sağlıklı bileşenler açısından en zengin olan zeytinyağı türüdür. Polifenol oranı en yüksek olan bu yağ, sağlık açısından en faydalı kabul edilen türdür. Riviera zeytinyağı, polifenol içeriği bakımından daha düşük seviyelere sahip olup, genellikle pişirme amaçlı kullanılır. Rafine zeytinyağı ise en düşük polifenol içeriğine sahip olan zeytinyağıdır. Rafine işlemi nedeniyle besin değerleri diğer türlere göre daha azdır. Bu bilgiler, hangi tür zeytinyağının sağlık açısından daha faydalı olduğunu anlamamıza yardımcı olur.

Zeytinyağında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Diğer Fenolik Asitler

Polifenol İçeren Yiyecek ve İçecekler

Tabloyu inceledikten sonra, sağlıklı bir diyet ve beslenme alışkanlıkları oluştururken, zeytinyağı türlerinin polifenol içeriklerini göz önünde bulundurmak önemlidir. Yüksek polifenol içeriği, zeytinyağının sağlık üzerindeki olumlu etkilerini artırsa da bireysel ihtiyaçlar farklılık gösterebilir. Bu nedenle, diyetinize dahil edeceğiniz zeytinyağı türünü seçerken bir diyetisyen veya uzmana danışmanız, kişisel sağlık hedeflerinize uygun seçimler yapmanızı sağlar. Zeytinyağının aşırı tüketimi, kalori alımını artırabileceği de unutulmamalıdır, hoşçakalın.

Kaynaklar

1. Olive Oil Compound Tyrosol May Be Beneficial Against Parkinson’s, Worm Study Suggests
2. Tuğrul, B., & Oktay, L. M. (2014). Sağlık ve hastalıkta hidroksitirozolün rolü. Türk Onkoloji Dergisi, 29(4), 166-172.
3. Sevim, D. (2011). Antioksidanlar ve Zeytinyağı. Zeytin Bilimi, 2(1), 43-47.
4. Memorial Tıbbi Yayın Kurulu
5. Servili, M., & Montedoro, G. F. (2002). Contribution of phenolic compounds to virgin olive oil quality. European Journal of Lipid Science and Technology, 104(9), 602-613
6. Harzallah, H. (1993). Extraction of phenolic compounds from olive leaves, olive fruit and olive oil and determination of their antioxidant activity. M.Sc. Thesis, Mediterranean Agronomic Institute of Chania (MAICh) Crete, Greece.